از سال‌های گذشته تاکنون راهکارهای مختلفی برای مقابله با این پدیده امتحان شده که هر یک از آن‌ها در نوع خود با موفقیت و یا شکست همراه شده است. اما وجه اشتراک تمامی آن‌ها در ثابت‌نبودن اجرا و مجری‌نبودن بخش خصوصی بوده که همین مسئله باعث نوعی بی‌اعتمادی و بی‌ثباتی و نگرانی در این زمینه شده است.

برنامه‌های تازه برای رونق کتابفروشی‌ها

مؤسسه خانه کتاب به عنوان یکی از ابزارهای اجرایی دولت و به‌طور ویژه معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، در 2 سال گذشته اقدام به برپایی طرحی برای تشویق مردم به خرید کتاب از کتابفروشی در قالب پاییزه و تابستانه و بهاره کرد. بر اساس این طرح، کتابفروشان با عضویت در این طرح و دریافت یارانه مشخصی، موظف بودند به هر خریدار و به اندازه درصدی مشخص از خرید او تخفیف ارائه کنند. با این سیستم، یارانة نشر به‌طور مستقیم به خریدار و از سوی او به کتابفروش (و نه واسطه‌ها) منتقل می‌شد.

این طرح با وجود فراز و نشیب‌ها و نیز اعتراض برخی ناشران مبنی بر رقابت نابرابر آثار تألیف و ترجمه در آن، در 2 سال گذشته با استقبال مردمی خوبی مواجه شد و تقریباً توانست تمامی اعتبار تخصیص‌یافته به خود را مصرف کند.

اهمیت برگزاری این طرح تا جایی بود که در روزهای اخیر 10 تشکل صنفی نشر در ایران با همراهی 385 کتابفروش، ناشر و موزّع در نامه‌ای خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار تداوم برگزاری آن بدون هیچ تغییری در ادامة راه دولت شدند.

در مقابل این اتفاق، برنامه‌ دیگری نیز از سوی دولت به‌تازگی در مرحله اجرا قرار گرفته است که اجرای نهایی آن بدون شک می‌تواند تحول و حرکتی قابل توجه در جذب سرمایه برای تأسیس کتابفروشی به شمار رود.

در بحبوحه برگزاری نمایشگاه کتاب امسال، مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران که مدیرعامل آن قائم‌مقام نمایشگاه کتاب به شمار می‌رود، با امضای یک تفاهم‌نامه همکاری مشترک با بانک شهر، راه را برای اعطای تسهیلاتی ویژه به متقاضیان تأسیس کتابفروشی باز کرد؛ تسهیلاتی با رقم 100، 200 و 300 میلیون تومان و سود 8 درصد که در مرحله اول، 100 تا 150 کتابفروشی می‌توانند از این تسیهلات استفاده کنند.

به گفته امیرمسعود شهرام‌نیا، مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، در مراسم امضای این تفاهم‌نامه، اولویت نخست تخصیص این تسهیلات برای مناطق محروم و کم‌برخوردار از کتابفروشی‌ خواهد بود که از نظر ویترین کتاب و کتابفروشی در مضیقه هستند. به‌تدریج این تسهیلات بخش وسیعی از کتابفروشی‌ها در سراسر کشور را در بر خواهد گرفت.

در همین زمینه سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیز به‌تازگی عنوان کرده است: در سنوات گذشته شاهد بوده‌ایم که برخی از کتابفروشی‌ها یا تغییر کاربری داده‌اند یا با مشکلات عدیده اقتصادی دست به گریبان شدند. در این شرایط، سند بهبود فضای کسب و کار نشر در معاونت فرهنگی تدوین شد و یکی از مفاد آن ارائه تسهیلات به کتابفروشی‌ها بود. در حال حاضر این سیاست تعقیب می‌شود تا معاونت فرهنگی با استفاده درست از منابعی که از طریق مدیریت هزینه‌ها و بودجه‌های ذخیره‌شده بتواند به راه‌اندازی کتابفروشی در مناطق کمتر برخوردار و همچنین کمک به حفظ کتابفروشی‌های موجود که نیازمند ارتقا و بهبود ویترین خود هستند، کمک کند.

نگاه فرهنگی لازم است

صالحی در عین حال با تأکید بر اینکه کتابفروشی‌هایی که با دریافت این تسهیلات راه‌اندازی می‌شوند به حال خود رها نخواهند شد، خاطرنشان کرده است به موازات این سیاست تأسیسی، حمایت‌های دیگری از جمله طرح‌هایی مثل «عیدانه کتاب»، «پاییزه کتاب»، «کتابفروشی به وسعت ایران» و... نیز در دستور کار قرار گرفته است و حتی این طرح‌ها در سال 96 با 2 برابر بودجة تخصیص‌داده‌شده در سال 95 اجرایی می‌شوند تا معاونت علاوه بر اجرای سیاست تأسیسی برای توانمندسازی اقتصادی کتابفروشی‌ها به رونق روزافزون این واحدهای مهم نشر هم اطمینان داشته باشد.

معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین بر این مسئله تأکید کرده است که هدف دریافت تسهیلات ساخت و ارتقای کتابفروشی‌ها برای کتابفروشی‌هایی خواهد بود که مبادرت به عرضه کتاب‌های عمومی کنند، چون این طرح به دنبال تأمین نیاز مخاطب عام است و نه مخاطب خاص.

به گفته صالحی، تلاش معاونت فرهنگی این است که با استفاده از ظرفیت‌های درون دولت و نیز همراهی  مجلس شورای اسلامی، اماکنِ با کاربری کتابفروشی نیز مثل ناشران از امتیازات کاربری‌های فرهنگی بهره‌مند شوند. یعنی اماکن مسکونی و اداری هم بتوانند مجوز فعالیت کتابفروشی نیز داشته باشند و به کتابفروشی نیز با نگاه کاربری فرهنگی (و نه تجاری) برخورد شود. تلاش داریم این موضوع را به عنوان لایحه به مجلس ارائه دهیم و مسیر پیگیری برای تحقق کاربری فرهنگی برای کتابفروشی‌ها دنبال شود و تمامی کتابفروشی‌ها از جمله فروشگاه‌هایی که با استفاده از تسهیلات فوق راه‌اندازی می‌شوند، مشمول این قانون گردند. 

با وجود اینکه این طرح و اهدای این تسهیلات، تازه در ابتدای مسیر اعطا می‌باشد، باید برای بررسی نتایج آن کمی بیشتر منتظر ماند و دید که آیا اعطای چنین تسهیلاتی می‌تواند راهی برای جذاب‌شدن سرمایه‌گذاری در عرصه فروش کتاب در کشور باشد یا خیر.